Identiteti fetar i emigrantëve shqiptarë në shoqëritë pritëse europiane (organizatat kulturore muslimane shqiptare)

Ermal BEGA

Drejtori ekzekutiv i Qendrës Shqiptare për Studime Orientale (ACFOS-Albania), Tiranë

IDENTITETI FETAR I EMIGRANTËVE SHQIPTARË NË SHOQËRITË PRITËSE EUROPIANE

(organizatat kulturore muslimane shqiptare)*

Të nderuar pjesëmarrës, fillimisht ju përshëndes dhe ju falënderoj për pjesëmarrjen në këtë takim kulturor të rrjetit shqiptar të Fondacionit Anna Lindh.

Falënderoj gjithashtu AFALC, që më besuan të flas për temën me titull: “Identiteti fetar i emigrantëve shqiptarë në shoqëritë pritëse europiane (organizatat kulturore muslimane shqiptare)”.

Nuk është e lehtë që të flas për një temë të tillë, sepse unë nuk jam një personalitet fetar ose përfaqësues i një komuniteti fetar si institucion, në këtë rast i Komunitetit Musliman të Shqipërisë, që të jap një informacion më të detajuar mbi çfarë duhet diskutuar në këtë takim në lidhje me këtë temë, por si orientalist dhe si studiues jam marrë edhe me njohjen e shqiptarëve muslimanë në Europë, por jo vetëm, si dhe organizatat e tyre në vendet europiane, duke marrë një informacion për aq sa mua më ka interesuar për studimet e mia në lidhje me organizimin e shqiptarëve, muslimanë në këtë rast, nëpër xhami, bashkësi fetare, institucione kulturore, edukative-arsimore e të tjera, në Europë.

Nga tradita dhe historia islame, dihet shumë mirë se organizimi i besimtarëve muslimanë ka nisur që nga xhamitë, dhe kjo është e tillë që nga koha e shpalljes së Profetit Muhamed, i cili me ndërtimin e xhamisë së parë në Medine, ai themeloi dhe shtetin e parë të muslimanëve në botë.

Kjo dukuri e njëjtë ka vazhduar gjithashtu në mesin e muslimanëve gjatë halifatit të Emevive, halifatit të Abasidëve, deri në kohën e Sulltanatit Osman i cili gjatë sundimit për një kohë të gjatë hodhi bazat e institucioneve fetare me bashkësi politike, kulturore, arsimore dhe shoqërore, brenda objekteve fetare të muslimanëve, ku brenda një ndërtese apo kompleksi të madh fetar islam, ka pasur një xhami, me minare apo jo (ndryshe: vendfalje, musal’la në arabisht), por gjithashtu ka pasur edhe një organizim politik brenda tyre ku zyrtarët që bënin politikë mblidheshin dhe diskutonin për çështje të ndryshme shoqërore dhe shtetërore nëpër xhami. Ka pasur ndonjë medrese (e cila duhet kuptuar si shkollë publike normale, jo vetëm si shkollë fetare, sepse nga arabishtja d.m.th. “shkollë”), ka pasur gjithashtu pazar për tregti të ndryshme (brenda kompleksit), shatërvane, çezme etj., d.m.th. kanë qenë komplekse diturie dhe jete shoqërore.

Një rast tjetër shumë i rëndësishëm për t’u përmendur në lidhje me temën që po trajtojmë është situata e Andaluzisë, ish-Spanjës së sotme, e cila për Europën e Mesjetës së errët ishte një fanar ndriçues për dituri të ndryshme, sepse në xhamitë-shkolla ose xhamitë-universitete të Andaluzisë shumë prej priftërinjve europianë, fëmijët e tyre ose fëmijët e të pasurve, kanë marrë dituritë më të mëdha botërore të kohës.

I sollëm këto informacione historike për të treguar që historia e bashkësive fetare të muslimanëve ka nisur dhe ende nis nga xhamitë, si dhe për të bërë një lidhje me kohët e sotme dhe organizatat e të ashtuquajturës shoqëri civile të muslimanëve shqiptarë në Europë.

Pas viteve ’90, të shekullit të kaluar 20, dihet mirë emigrimi i shumë shqiptarëve nga Shqipëria kryesisht drejt vendeve të Bashkimit Europian të asaj kohe, ku kryesisht emigrimet më të mëdha u bënë në Greqi, Itali, Gjermani, Austri, Suedi, Zvicër, Norvegji, Britaninë e Madhe, Francë etj.

Shqiptarët që shkuan në Europën perëndimore, ishin shumë më të mirëpritur sesa në shtetin fqinj Greqi, i cili edhe pse një vend i Bashkimit Europian, në karakter ushtronte dhe ushtron ende një antipati të madhe dhe turpëruese do të thoja për një shtet europian ndaj shqiptarëve në përgjithësi, dhe ndaj muslimanëve shqiptarë në veçanti. Rastet e shumta të detyrimit me dhunë të shqiptarëve në Greqi që të ndërrojnë fenë dhe kombësinë, si detyrim për të marrë letrat në Greqi, janë të shumta dhe dihen. Këtu në fakt shfaqet shumë hapur një islamofobi dhe ksenofobi e grekëve kundër muslimanëve shqiptarë, dhe kjo ka sjellë deri më sot një mungesë të madhe të organizatave të shoqërisë civile të shqiptarëve për të drejtat e minoriteteve fetare dhe kombëtare në Greqi, veçanërisht të muslimanëve shqiptarë, por edhe të organizatave të katolikëve dhe ortodoksëve shqiptarë.

Por, në krahasim me Greqinë, në Europën perëndimore terreni ka qenë më paqedashës për shqiptarët, ku kanë pasur dhe kanë ende hapësira për të shfaqur lirshëm identitetin fetar dhe kombëtar të tyre. Si shtete të tilla në Europën perëndimore, me një tolerancë të madhe të lirisë për të drejtat e njeriut, të lirisë së fesë, të së drejtës së shfaqjes të identitetit kombëtar, si dhe të hapjes së organizatave kulturore dhe fetare të shoqërisë civile, mund të përmendim Italinë, Gjermaninë, Austrinë, Francën, Suedinë, Kroacinë, Zvicrën etj..

Shumë prej muslimanëve shqiptarë, siç e përmenda më sipër, në fillim janë bashkuar me idenë për hapjen ose ndërtimin e një vendfaljeje ose xhamie për adhurimet e tyre ndaj Zotit, të hapura ose të ndërtuara nga vetë shqiptarët në Europë, dhe për të shërbyer si një vend grumbullimi për shqiptarët që studiojnë, punojnë ose jetojnë në vende të ndryshme europiane. Ndërkohë, shumë prej tyre janë organizuar më vonë dhe kanë qenë nismëtarë të hapjes së qendrave kulturore, arsimore, sociale dhe profesionale pranë xhamive përkatëse.

Një lajm i gëzuar dhe për t’u përshëndetur është se shumë prej bashkëkombësve tanë muslimanë të cilët jetojnë në Europë, janë të rinj e të reja të cilët kanë studiuar lirshëm nëpër universitete të ndryshme dhe të famshme të Europës. Prindërit e tyre kanë shkuar në Europë fillimisht si emigrantë për një jetë më të mirë, por fëmijët e tyre i kanë nderuar më shumë familjet e veta si dhe kombin tonë shqiptar, me arritjet e tyre në studimet akademike në fusha të ndryshme të jetës, ndërkohë që shfaqja e besimit të tyre fetar si muslimanë nuk i ka penguar aspak, përkundrazi ka qenë motiv më i lartë për të arritur më lart në studime.

Kam pasur kontakte me meshkuj dhe femra shqiptare, studentë në Itali, Gjermani, Austri, Francë etj., të cilët më kanë treguar se prezantimi i tyre si muslimanë shqiptarë, si dhe aftësia dhe arritja e tyre në studime, ka bërë që të priten shumë mirë jo vetëm nga studentë të tjerë ndërkombëtare, kolegë të tyre, por edhe nga pedagogët dhe stafi akademik, duke lënë në këtë mënyrë gjurmë të dobishme të prezantimit si shqiptarë muslimanë autoktonë në Europë.

Italia ka një numër të madh të organizatave kulturore muslimane të shqiptarëve në Europë. Këtu mund të përmendim organizatën UAMI (Unioni Shqiptar i Muslimanëve të Italisë), e cili prej disa vitesh shërben si një kupolë organizative dhe si mbikqyrëse e të gjitha shoqatave të tjera shqiptare të muslimanëve shqiptarë të Italisë. Organizimet e tyre kulturore dhe fetare të përmuajshme dhe të përvitshme janë të një niveli për t’u lavdëruar, dhe kanë pasur një jehonë të madhe në mediat dhe institucionet italiane, duke thithur kështu herëpashere dhe fonde nga institucione të tilla. Një nga organizimet e tyre më të njohura deri tani është kuvendi i përvitshëm i këtij unioni me përfaqësuesit e organizatave të muslimanëve shqiptarë në Itali, ku ftojnë studiues të ndryshëm shqiptarë të Islamit, nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, si edhe të ftuar të tjerë të huaj muslimanë, italianë etj. Aktivitetet e tyre kulturore janë prezantuar shumë nëpër gazetat dhe mediat italiane. Për t’u admiruar është se pothuajse shumica e organizatorëve dhe drejtuesve të këtij unioni si edhe të shoqatave të tjera kulturore të muslimanëve shqiptarë në Itali, janë studentë ose kanë përfunduar studimet në një fushë të caktuar, si ekonomi, mjekësi, sociologji, psikologji etj., dhe të cilët punojnë nëpër institucione të ndryshme si profesionistë.

Organizata të tjera kryesore të muslimanëve shqiptarë në Itali mund të përmendim edhe FAT (Forum Alb Trentino), si edhe Unioni Islam i Maremma-s, në rajonin e Maremma-s.

Xhamitë dhe organizatat e muslimanëve shqiptarë në Itali janë të shumta dhe të organizuara mirë nga bashkëkombësit tanë.

Një numër i madh i xhamive dhe shkollave të muslimanëve shqiptarë në Europë ndodhet edhe në Austri. Austria ka nxjerrë ligje të veçanta për të drejta maksimale të komuniteteve fetare dhe kombëtare të çdo vendi të botës, dhe atje mund të shfaqet haptas dhe pa ndonjë frikë besimi fetar dhe kombësia, dhe askush nuk ndërhyn në jetën e tjetrit, përkundrazi, kanë ligje të rrepta kundër atyre që kritikojnë pa të drejtë.

Nga organizatat kryesore të muslimanëve shqiptarë të Austrisë është “Bashkësia Islame Shqiptare” në Vjenë, gjithashtu mund të përmendim shoqatën islame shqiptare “Bujaria” në Linz, e cila në faqen e saj zyrtare në internet kjo shoqatë sqaron se “është një qendër qytetare, edukativo-fetare dhe humanitare. Është organizatë islame e cila kryesisht angazhohet për t'ua krijuar kushtet e nevojshme besimtarëve muslimanë në realizimin e detyrave të tyre fetare dhe kultivimin e vlerave të tyre kombëtare”. Nuk mund të lëmë pa përmendur edhe xhaminë shqiptare në Salzburg dhe organizatën “Al-Ihlas” (Sinqeriteti), Unioni i Shqiptarëve Muslimanë në Austri, Bashkësia muslimane e shqiptarëve “Nur”, Shoqata shqiptare “Abdyl Frashëri”, Forumi i të Rinjve Muslimanë, Shoqata Kulturore e Shqiptarëve Muslimanë, Bashkësia Shqiptare Muslimane në Wels etj. Në Austri ekzistojnë edhe disa radio publike në gjuhën shqipe të hapura nga organizatat e muslimanëve shqiptare, ku ndër radiot më të njohura të muslimanëve shqiptarë atje është radio “Pendimi”.

Gjermania është një shtet tjetër me standarde të larta në lirinë e ushtrimit të fesë për besimtarë të feve të ndryshme. Këtë fat kanë pasur dhe shqiptarët muslimanë, të cilët kanë hapur xhamitë e tyre për mbledhjen e besimtarëve muslimanë, kryesisht shqiptarë por edhe të huaj, dhe në këtë mënyrë njihen xhamitë dhe organizatat e tyre kulturore-edukative në Gjermani. Këtu mund të përmendim Qendrën Islame Shqiptare në Stuttgart, Qendrën Islame Shqiptare në Munih, xhamia shqiptare “Isa Beu” në Berlin, xhamia shqiptare “Mëshira” në Bonn, xhamia shqiptare “Drita” në Duisburg, Qendra Islame e Muslimanëve Shqiptarë në Siegen, Bashkësia Islame Shqiptare “Bashkimi” në Nürnberg, etj. Në ambientet e këtyre xhamive, qendrave dhe bashkësive fetare të muslimanëve shqiptarëve, përveç riteve fetare organizohen dhe aktivitete të ndryshme kulturore për fëmijë dhe të rritur, seminare, trajnine, konkurse kulturoro-edukative etj.

Zvicra ka gjithashtu shumë xhami, organizata dhe shkolla të emigrantëve muslimanë shqiptarë nga Shqipëria, nga Kosova dhe shqiptarët nën Maqedoni. Disa prej tyre si më të njohura janë Xhamia El-Hidaje në St. Gallen, Bashkësia Islame “Ikre” në Bern, Bashkësia kulturore islame shqiptare në Biel/Bienne. Numërohen rreth 60 xhami, shoqata fetare-humanitare-kulturore-atdhetare të muslimanëve shqiptarë në Zvicër.

Në Suedi, është e famshme xhamia e shqiptarëve muslimanë në Malmo, ku përveç besimtarëve muslimanë shqiptarë të cilët e drejtojnë atë xhami, atje shkojnë edhe besimtarë muslimanë nga e gjithë bota. Në krah të saj, brenda territorit të xhamisë gjendet edhe një shkollë e ndërtuar nga muslimanët shqiptarë emigrantë atje për arsimimin e fëmijëve shqiptarë, për mësimin dhe ruajtjen e gjuhës shqipe etj., dhe për të cilën është realizuar dhe një dokumentar nga një televizion suedez.

Norvegjia ka një xhami të madhe të muslimanëve shqiptarë në Oslo. Gjithashtu, atje gjendet Qendra Shqiptare Fetare dhe Kulturore, si dhe Qendra Islame Kulturore Shqiptare.

Kroacia në kryeqytetin e saj Zagreb ka një ndër xhamitë dhe qendrat më të mëdha kulturore të muslimanëve shqiptarë në Europë, që quhet Qendra Islame Shqiptare.

Për ta përfunduar, kudo në të gjitha xhamitë, organizatat, qendrat dhe shkollat e ndërtuara nga besimtarët muslimanë shqiptarë në Europë, shqiptarët muslimanë kanë treguar se janë solidarë për njëri-tjetrin, dhe sa herë është kërkuar ndihma e emigrantëve muslimanë shqiptarë të cilët jetojnë në Europë, ata kanë qenë gati të përkrahin jo vetëm shqiptarët pa dallim feje në trojet shqiptare, por kanë ndihmuar edhe për fatkeqësi të ndryshme të ndodhura në vende të ndryshme të botës.

Muslimanët shqiptarë, si autoktonë dhe si shumicë në këtë rajon të Europës i duan vlerat e drejta dhe të vërteta europiane, dhe për këtë mundohen të japin dhe ata kontributin e tyre fetar si muslimanë dhe kombëtar si shqiptarë në ndërtimin e vlerave të përbashkëta dhe të qenësishme europiane.

Faleminderit!

---

* Kjo kumtesë është mbajtur në Takimin e Rrjetit Shqiptar të Fondacionit Anna Lindh, mbajtur ditën e enjte, më 23 Tetor 2014, Tiranë. Kumtesa në emër të z. Ermal Bega, u lexua nga Sidorela Jança.