Bosnja, trashëgimia orientale e Europës

Ermal BEGA*

BOSNJA, TRASHËGIMIA ORIENTALE E EUROPËS[1]

(Kronikë kulturore udhëtimi)[2]

Në datat 7-12 Nëntor 2013, një grup prej 3 vetash, në emër të Qendrës Shqiptare për Studime Orientale (ACFOS-Albania), ishin ftuar në një udhëtim kulturor në Bosnjë. Ky grup ishte i përbërë nga orientalisti Ermal Bega, drejtori ekzekutiv i qendrës së mësipërme, Edvin Cami si pjesë e bordit drejtues të kësaj organizate (gjithashtu doktorant i shkencave filologjike, profesor i Universitetit të Durrësit dhe përkthyes) dhe Ardian Shanaj (regjisor i njohur në disa media shqiptare).

Ditën e enjte, më 7 Nëntor 2013, u nisëm drejt Shkodrës. Nga ora 07:30 e mëngjesit mbërritëm atje, ku shijuam mëngjesin në lokalin Cliché, në shoqërinë e mikut tonë Artur Tagani, njëkohësisht menaxher i lokalit. Më pas u nisëm drejt Hanit të Hotit për të kaluar në qytetin e Podgoricës dhe prej andej vazhduam rrugën drejt kufirit që ndan Malin e Zi me Bosnjën. Rruga nga Shkodra deri në Podgoricë dhe nga Podgorica deri në Nikshiq ishte shumë e mirë, me autorrugë të gjerë, të pastër dhe moderne, ndërsa nga Nikshiq deri në kufi me Bosnjën ishte shumë e vështirë e gjarpëruese mes malesh e vargmalesh, tunelesh të shumta, herë pas herë anës humnerash të rrezikshme, që kërkojnë kujdes të veçantë prej drejtuesve të mjeteve.

Më në fund, arritëm në kufirin Mali i Zi me Bosnjën, në kufirin e të ashtuquajturës “Republika Srpska”, ku pas kontrollit të pasaportave e të dokumenteve të makinës, vazhduam rrugën brenda territorit boshnjak.

Shenja të ruajtura nga lufta e Bosnjës gjatë viteve 1992-1995, Sarajevë

Në pasditen e ditës së enjte, duke u ngrysur e premte, arritëm në qytetin e bukur të Sarajevës, një qytet me një trashëgimi të pasur kulturore nga të gjitha kohërat, kryesisht orientale. Që në hyrje të qytetit na ranë në sy shenjat e shkatërrimit nga lufta e viteve 1992-1995 të ndërtesave të banimit dhe objekteve të tjera, të shkatërruara nga forcat serbe. Banorët e Sarajevës, me qëllim nuk i kishin meremetuar ato ndërtesa, për t’i lënë si shembull të terrorit më të egër të një nacionalizmi ekstrem, që nuk toleron kombësinë dhe besimin fetar të të tjerëve.

Mikpritësi ynë zyrtar në Bosnjë dhe Hercegovinë ishte Qendra për Studime të Përparuara, e drejtuar nga Dr. Ahmet Alibašić, ndërsa personi që na priti në Sarajevë, dhe na shoqëroi gjatë gjithë ditëve të qëndrimit tonë atje, ishte Dr. Munir Mujić, profesor në fakultetin e filozofisë, departamenti i filologjisë orientale, universiteti i Sarajevës. Me Dr. Munirin jemi njohur në Tiranë, në një simpozium shkencor zhvilluar në vitin 2010, dhe prej atij viti kemi ruajtur kontakte të herëpashershme.

Pas vendosjes në hotel “Stari Grad” (Qyteti i Vjetër), në qendër të Sarajevës, fare pranë çarshisë së vjetër të njohur si Baščaršija, dolëm të shëtisnim pak atë natë, dhe u kthyem për të pushuar në hotel deri në agimin e ditës së premte.

Dita e premte, si dita e parë e qëndrimit tonë në Bosnjë, për ne ishte shumë e ngarkuar me vizita në pjesë të ndryshme të qytetit, si dhe me disa zyrtarë të institucione të ndryshme kulturore dhe arsimore të Sarajevës.

Pas ngrënies së mëngjesit në hotel, Dr. Muniri erdhi të na marrë dhe na shoqëroi drejt pazarit të vjetër të Sarajevës, ku vizituam rrugët dhe rrugicat e vjetra orientale me kalldrëm, medresenë e famshme Gazi Hüsrev Beg, xhamitë e vjetra të pazarit të vjetër, objektet e vjetra kulturore etj. Në atë vend, ku shkelnim për herë të parë, të dukej vetja sikur po ktheheshim në traditën dhe trashëgiminë e vjetër e të shuar të Tiranës, të pazarit të vjetër, xhamive të vjetra, rrugëve me kalldrëm të Tiranës etj.

Me drejtorin e medresesë Gazi Hüsrev Beg, Dr. Mustafa Jahić.

Në medresenë Gazi Hüsrev Beg u takuam me drejtorin e saj, Dr. Mustafa Jahić. Ai na shoqëroi në të gjithë librotekën e saj, ku pamë në detaje vendosjen e librave, standardin teknologjik të përkujdesjes për botimet e ndryshme, sidomos ato të vjetra orientale, si dhe digjitalizimin e të gjitha botimeve që hynin në librotekën e kësaj medreseje me famë në Bosnjë, rajon dhe botë. Kjo librotekë përmbante një numër të madh dorëshkrimesh orientale, në gjuhën arabe, osmane, perse, si dhe dorëshkrime arebica (boshnjakisht me shkrim arab). Drejtori i medresesë më pas na shoqëroi në zyrën e tij, ku na gostiti me kafe turke shoqëruar me llokume, si dhe na dhuroi disa botime e dokumentarë në CD lidhur me historikun e medresesë. Nga ana jonë, ne i dhuruam institucionit disa botime të qendrës sonë, duke e pasuruar në këtë mënyrë librotekën e medresesë dhe me disa botime në shqip.

Më pas, shkuam të falim namazin e xhumasë, ndërsa më pas shkuam për drekë, ku u takuam dhe me drejtorin e Qendrës për Studime të Përparuara, Dr. Ahmet Alibašić. Gjatë drekës, e falënderuam Dr. Ahmet Alibašić për ftesën zyrtare që i bëri qendrës sonë. Aty, ai na foli për sukseset e arritura nga Qendra për Studime të Përparuara, të drejtuar nga ai, në fushën e seminareve dhe trajnimeve, aktiviteteve të ndryshme sociale dhe shkencore, botimeve dhe sidomos suksesin e veçantë që ka arritur me organizimin e shkollës verore, për herë të parë në vitin 2013, të cilën do ta vazhdonin sërish dhe në vitin 2014, ku ftohen të marrin pjesë studiues magjistature dhe doktorature nga vende të ndryshme të Europës. Më pas na prisnin kafeja dhe ëmbëlsirat në kafenenë e hotel “Wien”, një lokal me emrin e një kryeqyteti si për të kujtuar historinë e pushtimit të Bosnjës në fillim të shek. 20 nga austro-hungarezët, pas largimit të Sulltanatit Osman. Aty diskutuam me Dr. Ahmet Alibašić mbi mundësitë e bashkëpunimit mes dy organizatave tona, pjesë të shoqërisë civile të shteteve përkatëse, ku parimisht ramë në ujdi për disa bashkëpunime kulturore. I arsimuar në Malajzi dhe me një kulturë të gjerë për Orientin dhe Oksidentin, prej disa vitesh ai është drejtori i Qendrës për Studime të Përparuara, me qendër në Sarajevë.

Me Dr. Munir Mujić (majtas) dhe Dr. Ahmet Alibašić (djathtas)

Pasditen e ditës së xhuma, na ishte lënë një takim me drejtorin e Fakultetit të Studimeve Islame të Bosnjës, fakultet i vendosur në një ndërtesë të ndërtuar fillimisht si shkollë kadilerësh nga Shteti Osman, ndërsa tavani i asaj ndërtese me stil oriental-maur ishte ndërtuar nga austro-hungarezët në vitin 1887, si përpjekje për të ofruar arkitekturën perëndimore me orientalen. Atje na priti vetë drejtori i saj, Prof. dr. Ismet Bušatlić. Nga emri, e kuptuam menjëherë se mbiemri i tij ishte shqiptar, dhe pasi e pyetëm për kuptimin, e vërteta na doli ashtu. Ai është me origjinë nga Shkodra, nga familja e dikurshme sunduese e Shkodrës dhe rajoneve përreth, Bushatlinjtë. Të gjithë ne i dimë historitë e asaj familje të madhe shqiptare nga Shkodra; familje nga e cila rridhte dhe profesori i nderuar, drejtori i fakultetit. Ai na tregoi që prej vitesh ndodhen në Bosnjë, ku jetojnë e punojnë. Ai na tregoi se vetëm në Fakultetin e Studimeve Islame në Sarajevë, punojnë tre arnautë, njëri prej tyre ishte profesori vetë, ndërsa dy të tjerët mbanin mbiemrin Arnaut, numri i të cilëve nuk është i pakët në Bosnjë, për të cilët do të shkruajmë në një shkrim të posaçëm. Në bisedë e sipër, profesor Munir Mujić me shaka thotë: “Meqë Fakulteti i Studimeve Islame në Sarajevë drejtohet nga tre Arnautë, atëherë duhet të kërkojmë autonomi universitare dhe propozon që të shpallet territor autonom shqiptar.”

Me Prof. dr. Ismet Bušatlić (i dyti nga e djathta)

Përveç pretendimit të prejardhjes së përbashkët të boshnjakëve dhe shqiptarëve nga ilirët, mes nesh u diskutua dhe historia e përbashkët gjatë Shtetit Osman. Ndër të veçantat e diskutimit tonë ishte se të dy popujt i kemi dhënë Shtetit Osman shumë kryevezirë dhe kemi pasur shumë shkëmbime familjare, si p.sh. rasti i familjeve Bushatlija ose Bushatlić që kanë prejardhje të njëjtë. Profesor Bushatlić na thotë se kur Bosnja u bë ejalet osman për herë të parë, Ferhad Pasha u zgjodh si veliu i parë i saj dhe ishte me prejardhje shqiptare (Arnaut).

Në fund të takimit, për librotekën e fakultetit i dhuruam profesorit Bushatlić disa nga botimet e Qendrës Shqiptare për Studime Orientale, duke menduar që mund të shfrytëzohen nga shqiptarët të cilët jetojnë atje, ose prej atyre që shkojnë për studime.

Kjo ishte një nga ditët më të ngarkuara të qëndrimit tonë në Bosnjë.

Ditën e shtunë, u nisëm për një vizitë në qytetin e bukur të Mostarit, atje ku terroristët serbë kishin vrarë dhe masakruar pa asnjë mëshirë me qindra boshnjakë, duke përfshirë gra, pleq e fëmijë, vetëm pse kishin një besim e kombësi tjetër nga ata. Përveç masakrave të shumta, fati i shumë banorëve të zhdukur nuk është ende i ditur. Gjithashtu, dora terroriste serbe, në emër të ortodoksizmit dhe shovinizmit, nuk kishin lënë pa shkatërruar dhe shumë trashëgimi orientale, të njohura botërisht, si shumë xhami dhe institucione të tjera kulturore, arkitekturore dhe arkeologjike, duke përfshirë shkatërrimin e shumë xhamive si monumente kulturore të dorës së parë, gjithashtu shkatërrimi i disa hamameve, urës së famshme të Mostarit, çarshive të vjetra, rrugëve me kalldrëm etj.

Nga vizita në Mostar, sipër urës së gurit

Pasi i bëmë një vizitë qytetit dhe vizituam disa nga pjesët dhe monumentet kulturore më karakteristike të tij, si p.sh.: një nga xhamitë më të vjetra të qytetit, çarshinë e vjetër të shtruar me kalldrëm (që na ngjante me Krujën), urën e famshme të Mostarit (të meremetuar) etj., Dr. Muniri na dërgoi të hamë një drekë të këndshme në qendrën e vjetër të qytetit, dhe më pas na çoi në një ëmbëltore pranë çarshisë me kalldrëm, që kishte ujë burimi poshtë saj, ku shijuam nga një kafe turke sipas stilit boshnjak, si dhe nga një ëmbëlsirë të lokalit. Në fakt, është për t’u përmendur se Dr. Munir Mujić në çdo vend që na ka dërguar për të ngrënë, gjithmonë na ka këshilluar ushqimet më të mira dhe të përdorura më shpesh mes boshnjakëve, dhe për këtë meriton falënderimin tonë.

Nga vizita në Blagaj, ku gjendet rrjedhja e Bunës

Udhëtimi ynë më pas, vazhdoi për në zonën turistike të rajonit Blagaj, jo shumë larg Mostarit, ku gjendet burimi i lumit Buna, që kalon edhe nëpër Shqipëri. Ky burim është një nga më të mëdhenjtë dhe më të bukurit në Europë. I ndodhur rrëzë një mali të madh, nga një e çarë e madhe e tij dilte me vrull uji i pastër dhe shumë i ftohtë i lumit Buna. Vetëm 9 kilometra larg tij, ky lumë bashkohej me lumin Neretva, afër fshatit Buna. Me zhurmën e mrekullueshme dhe të fortë të gurgullimës së rrjedhës së lumit Buna, dhe nga rrethimi i një mjedisi të mrekullueshëm mistik, ne shijuam nga një çaj turk në lokalin ngjitur, si për të freskuar dhe qetësuar pak mendjen dhe shpirtin tonë.

Më tej, pas një qetësie dhe ambienti vërtetë mbresëlënës, morëm rrugën e kthimit për në Sarajevë, por gjatë rrugës, në qytezën e vogël por tërheqëse Konjic kishim lënë një takim vërtetë të veçantë me disa miq të njohur nga interneti, për arsye studimi.

Nga vizita në Konjic. Në foto (nga e majta në të djathtë):

Dr. Munir Mujić, Zana Arnaut, Sejo Arnaut, Dino Arnaut, Elvedina Arnaut, Ermal Bega, Ardian Shanaj

Atje u takuam me miken time Elvedina Arnaut, si dhe me disa të afërm të saj, po me mbiemrin Arnaut, pasi ia kërkuam vetë që të njihnim një numër familjesh me mbiemër Arnaut që jetojnë atje. Kushërinjtë e saj të afërm ishin Sejo Arnaut, Zana Arnaut dhe Dino Arnaut. E dimë shumë mirë që në Turqi dhe në botën arabe shumë Arnautë kanë lënë gjurmë të thella kudo ku kanë udhëtuar në vendet pa skaj të Sulltantit Osman, edhe pse shumë pak studime janë bërë nga institucionet në Shqipëri dhe Kosovë për arnautët që jetojnë atje, por askujt nuk mund t’i shkojë ndërmend që edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë ndodhet një numër i madh i Arnautëve (shqiptarëve) të shpërngulur në ato troje gjatë sundimit të Shtetit Osman. Historia se si kanë arritur deri atje mund të jetë e ndryshme, por morëm vesh se vetëm në qytezën malore Konjic ku jetojnë jo më shumë se 26.000 banorë, ndodhet një fshat me emrin Arnaut, dhe ku shumica e banorëve mbajnë mbiemrin Arnaut, dhe sigurisht nuk martohen me njëri-tjetrin. Sipas informacionit që na dha Elvedina dhe kushëriri i saj, gjendet një libër i shkruar në boshnjakisht me titull “Uhode” (Spiunët), nga autori Derviš Sušić (Dervish Sushiç) dhe botuar në vitin 1971 në Sarajevë, në të cilin tregohet se në Bosnjë dhe Hercegovinë jetojnë rreth 10.000 arnautë (shqiptarë).

Ditën e diel, një ditë pushimi për shumë prej institucioneve, rreth orës shtatë të mëngjesit vendosëm që unë (autori i shkrimit) dhe Edvini të dilnim në mëngjes për një shëtitje në zonën e vjetër të qytetit të Sarajevës, në zonën Baščaršija. Atë ditë, në Sarajevë ra një shi i lehtë, i cili e zbukuroi edhe më shumë shëtitjen tonë në qytet. Duke shijuar ecjen dhe rigat e shiut në rrugicat e ngushta të çarshisë së vjetër në Sarajevë, papritur dëgjojmë dy mesoburra duke hapur derën e një dyqani dhe duke folur shqip dhe menjëherë e vura në dijeni shoqëruesin tim Edvinin, se po dëgjoja shqip. Menjëherë, nga gëzimi iu afrova atyre dhe u fola: “Mirëmëngjes! Më falni, shqiptarë jeni?”

Ata, sikur nuk e prisnin që t’u flisnim shqip, duke u dukur të huaj për ta, dhe sidomos në atë orë të mëngjesit, thanë me gojën plot: “Po, shqiptarë jemi.”

Pasi i treguam që jemi tre shqiptarë nga Tirana të cilët kemi ardhur për herë të parë të ftuar zyrtarisht për një vizitë kulturore në Sarajevë dhe në Bosnjë, atëherë ata nisën të flasin më lirshëm me ne dhe na ftuan brenda në dyqan. Ai ishte një dyqan të cilin ata shqiptarë donin ta kthenin në hotel, duke parë interesimin e vizitorëve vendas dhe të huaj që vinin të shihnin Sarajevën dhe zonën e vjetër Baščaršija. Ata na thanë se janë shqiptarë nga Gostivari që ndodhet nën Maqedoni dhe kanë ardhur në Sarajevë prej shumë vitesh, rreth 50-60 vite më parë.

Kështu, u prezantuam me Baftiarin dhe shqiptarin tjetër, dhe kur u ndamë, Baftiari na tregoi vendin se ku e kishte restorantin, duke na ftuar t’a vizitonim, dhe ne i thamë që do ta vizitojmë me kënaqësi, sapo të kishim kohë të lirë.

U kthyem në hotel, ku gjetëm Dr. Munirin që kishte ardhur për të na marrë dhe për të dalë.

Dr. Muniri na tha se do shkonim për vizitë në varrezat e dëshmorëve të Bosnjës, atje ku prehej trupi i gjeneralit dhe presidentit historik të Bosnjës, Dr. Alija Izetbegović. Ishte vërtetë një ndjesi e veçantë për ne të vizitonim ato varreza, duke mësuar në këtë mënyrë një pjesë të historisë së lavdishme luftarake të popullit boshnjak për liri dhe pavarësi, dhe në të njëjtën kohë për një nga historitë më tmerruese të Bosnjës dhe Europës të shek. 20, dhe të të gjitha kohërave. Lufta terroriste, barbare dhe gjakatare e ekstremistëve dhe e shovinistëve ortodoksë serbë, kundër popullit civil të pafajshëm musliman boshnjak, vetëm pse kishin një etnitet dhe besim fetar ndryshe nga serbët, solli si rezultat afro 200.000 - 220.000 të vdekur, të plagosur dhe të zhdukur, për fatin e shumë prej të cilëve ende nuk dihet asgjë. Gjatë luftës në Bosnjë, gjenocidi më i madh dhe më i tmerrshëm është e famshmja “masakra e Srebrenicës” në vitin 1995, ku nga papërgjegjshmëria dhe paaftësia e ushtarëve holandezë, u vranë dhe masakruan mbi 8000 civilë të pafajshëm dhe të paarmatosur.

Nga vizita në varrezat e dëshmorëve të luftës së Bosnjës, Sarajevë,

ku pas nesh gjendet dhe varri i gjeneralit dhe presidentit historik, Dr. Alija Izetbegović

Pranë varrit të të ndjerit Alija Izetbegović, bëmë një dua (u lutëm) për shpirtin e tij, dhe për shpirtin e të gjithë dëshmorëve të varrosur aty, ku prehen dhe trupat e shumë shqiptarëve të vjetër nga Bosnja (me mbiemër Arnaut), por edhe trupat e shumë shqiptarëve nga Kosova dhe Maqedonia që kanë shkuar të luftojnë gjatë luftës në Bosnjë kundër ushtrisë brutale dhe terroriste ortodokse serbe, dhe kanë rënë dëshmorë atje.

Pas vizitës në varrezat e dëshmorëve, shkuam për të ngrënë drekë në lokalin e Baftiarit (me të cilin e lamë të shihemi për kafe në mbrëmje). Na ofruan të shijojmë byrekun më të famshëm në Sarajevë, nga restoranti i tyre “Burektore Bosna”, një specialitet i vlerësuar me çmimin e parë si byreku më i mirë në Bosnjë, ndërsa restoranti i tyre kishte fituar çmimin e tretë në botë për ushqim të shpejtë (Fast food), pas McDonalds dhe një kompanie tjetër.

Nga takimi me profesorin shqiptar Shaqir Ismaili në Sarajevë

Pas drekës, kishim lënë një takim me një figurë shqiptare të njohur në Sarajevë dhe në Bosnjë, ai ishte Prof. Shaqir Ismaili. U takuam me të, u ulëm të pimë nga një kafe, për të pasuar më vonë me një bisedë të pasur dhe të mrekullueshme së bashku. Kur na takoi neve, ai u gëzua që takonte shqiptarë nga Shqipëria pas shumë vitesh. Vetë ai është një shqiptar me origjinë nga rrethinat e Ulqinit, më saktë nga fshati Bojk, zona Ana e Malit, në Ulqin, i cili prej vitesh kishte studiuar, punuar dhe jetuar si mësues dhe edukator në Sarajevë. Fliste një shqipe të pastër, të cilën ishte munduar t’ua ruante edhe fëmijëve të vet. Ishte autor i disa librave dhe njërin prej tyre të shkruar së fundmi, që fliste për fshatin dhe zonën e tij të origjinës, na e dhuroi dhe neve nga një kopje. Kështu, libri i tij “Bojku në Anë të Malit”, u shtua si pasuri në librotekat tona personale.

Nga takimi me biznesmenët shqiptarë nga Gostivari, në lokalin e tyre “Burektore Bosna” në Sarajevë

Nga e djathta në të majtë: Ardian Shanaj, Baftiar Fidani, Ermal Bega, Mitat Fidani, Edvin Cami, Rezak Fidani

Në mbrëmjen e së dielës, shkuam sërish në restorantin e shqiptarëve nga Gostivari. Atje, pasi ishin vënë në dijeni për vizitën tonë, kishin ftuar dhe shqiptarë të tjerë nga Gostivari, kushërinj të tyre. Kështu, në lokal na pritën dy vëllezërit pronarë, Baftiar Fidani dhe Mitat Fidani, nipi i tyre Rezak Fidani dhe Imer Fidani, djali i xhaxhait të Baftiarit dhe Mitatit. Për të na respektuar neve, tryezën e kishin shtruar me fruta dhe lëngje të ndryshme, ndërsa nuk munguan ëmbëlsirat dhe kafet. Bisedat tona vazhduan deri vonë në darkë, duke biseduar për shumë histori dhe tema të ndryshme, ku ndër to zuri vend jeta e shumë shqiptarëve që jetojnë në Sarajevë dhe Bosnjë, si dhe kur kanë ardhur, veprimtaritë e tyre kulturore, arsimore dhe të biznesit etj. Ishin të kënaqur dhe me aktivitetet, sado të pakta, të ambasadës shqiptare në Sarajevë, por të dëshpëruar që qeveria shqiptare kishte vendosur ta mbyllë së fundmi. Baftiari gjithashtu na tregoi dhe disa foto me disa personalitete shqiptare të cilët kishin vizituar lokalin e tyre në Sarajevë. Sipas informacioneve që na tregon Imer Fidani, thotë se vetëm në Sarajevë para luftës ka pasur rreth 30.000 shqiptarë, por një pjesë e tyre janë larguar gjatë luftës në Bosnjë. Ai thotë se shqiptarët janë qytetarë të denjë të Bosnjës dhe Hercegovinës, kanë marrë pjesë në luftë, kanë rënë dëshmorë, madje edhe sot shumë syresh janë komandantë në ushtrinë e atij vendi. Po sipas tij, muslimanët boshnjakë janë ndier më mirë gjatë pushtetit të Alija Izetbegoviç.

Takimi me Dr. Esad Duraković (i dyti nga e majta), në fakultetin filozofik, departamenti i orientalistikës

Të hënën në mëngjes, pasi erdhi Dr. Muniri, dolëm për të vazhduar takimet tona zyrtare, meqë dhe koha ishte shumë e ngushtë për ne. Kështu, u nisëm drejt e për në fakultetin filozogjik, departamenti i orientalistikës, pjesë e universitetit të Sarajevës. Atje na priste Dr. Esad Duraković, me të cilin kisha shkëmbyer disa e-maile që prej 2 vitesh para se të vija në Bosnjë, ku bisedonim rreth përkthimit në shqip të një prej librave të tij të fundit, me titull “Orientologjia”. Në zyrën e tij erdhi dhe një profesor tjetër i degës së studimeve orientale në Sarajevë, Dr. Mirza Sarajkić. Profesor Esad Duraković kishte një lidhje të gjatë me shqiptarët, sepse gjatë Jugosllavisë, kishte dhënë për disa vite mësim në degën e orientalistikës në Prishtinë. Gjatë bisedave me të, i shprehëm që dhe në Tiranë është e domosdoshme hapja e katedrës së studimeve orientale dhe prej tij morëm mbështetjen e plotë për realizimin e kësaj ideje.

Gjatë vizitës në studion gjigante të Al Jazeera Balkans, me Sead Kreševljaković (i pari nga e majta),

drejtori përgjegjës për dokumentarët

Pas takimit dhe bisedave të frytshme me këta profesorë, bashkë me Dr. Munirin u nisëm për takimin e radhës. Ishte një vizitë në televizionin Al Jazeera Balkans, një media shumë e fuqishme për Bosnjën, rajonin dhe Europën, si pjesë e rrjetit të fuqishëm të televizionit Al Jazeera, me qendër në Doha, Katar. Atje na priste drejtori përgjegjës për dokumentarët, Sead Kreševljaković, dhe bashkë me të ishte dhe Edhem Fočo, drejtori i medias në Al Jazeera Balkans. Duke qenë se Al Jazeera Balkans transmeton vetëm në gjuhën boshnjake (për Bosnjën dhe vendet sllave përreth), ndër bisedat tona, u shtrua tema për mundësinë e mbulimit të Shqipërisë nga Al Jazeera Balkans, e cila do të ishte një mundësi për mbi 10 milionë shqiptarë që jetojnë në trojet e tyre në Ballkan, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë, Malin e Zi dhe Çamërinë, pa përmendur dhe diasporën. Ata shprehën dashamirësinë për një ide të tillë dhe thanë që do ta diskutojnë me drejtuesit e Al Jazeera-s në zyrat qendrore. Një diskutim tjetër ishte bashkëpunimi i Qendrës Shqiptare për Studime Orientale me këtë televizion, ku Al Jazeera Balkans mund të realizonte disa dokumentarë në Shqipëri, dhe qendra jonë mund të ishte koordinatore e tyre këtu. Duke shpresuar që të arrijmë të realizojmë disa bashkëpunime, me dëshirën më të mirë dhe prej drejtuesve të Al Jazeera Balkans që takuam në Sarajevë, u përshëndetëm duke uruar që të kemi edhe takime të tjera.

Ardian Shanaj, Ermal Bega, Edvin Cami

Në mbrëmje, dolëm së bashku me Dr. Munirin, për darkën e lamtumirës, pasi të nesërmen do të niseshim për në Tiranë. Folëm, u pamë dhe diskutuam për herë të fundit, duke e falënderuar shumë në emrin tim personal dhe në emër të Qendrës Shqiptare për Studime Orientale, për gjithë kohën e kaluar me ne, për të gjitha takimet e mundësuara për ne, për të gjitha kontaktet e krijuara për ne, në mënyrë që të ndiheshim sa më mirë si miqtë dhe vëllezërit e tij. Gjatë darkës, biseduam rreth të gjitha takimeve dhe veprimtarive që patëm gjatë qëndrimit tonë 5-ditor në Sarajevë dhe Bosnjë dhe bëmë disi konkluzionet e vizitës sonë atje, ku u vlerësuan shumë njohje dhe kontakte të dobishme dhe të frytshme. Nga ora 11 e darkës, u ndamë përzemërsisht me Dr. Munirin, duke u përqafuar vëllazërisht dhe duke uruar të takohemi sërish bashkë, në Sarajevë, por duke e ftuar dhe ne në Tiranë.

Nga kafet e shijshme boshnjake që kemi shijuar në Sarajevë

Në mëngjesin herët të së martës, nga ora 02:00 pas mesnatës, morëm rrugën e kthimit, që kësaj radhe menduam që t’i bimë nga Kroacia, duke menduar të shijojmë paksa qytetin e bukur të Dubrovnikut, dhe duke i rënë buzë detit Adriatik me makinën tonë, për të shijuar pjesën bregdetare të Kroacisë dhe Malit të Zi. Por, fatkeqësisht, në kufirin boshnjako-kroat, patëm një ndalim jonormal nga kufitarët kroatë, të cilët e kontrolluan me hollësi të tepruar makinën tonë dhe na bënë shumë pyetje, të cilët në këtë mënyrë na lanë një shije të hidhur gjatë udhëtimit tonë nëpër Kroaci.

Pasdite, arritëm në Shkodër, ku drekuam dhe në mbrëmje arritëm shëndoshë e mirë në shtëpitë tona, ku treguam për të gjitha aventurat dhe peripecitë e kaluara gjatë rrugës së vajtjes dhe kthimit nga Bosnja, dhe për kohën që kaluam gjatë qëndrimit tonë në Bosnjën e mrekullueshme, me trashëgiminë më të madhe dhe më të pasur orientale në Ballkan.

---

* Ermal Bega është drejtori ekzekutiv i Qendrës Shqiptare për Studime Orientale (ACFOS-Albania) në Tiranë.

[1] Në këtë shkrim ka kontribuar dhe Edvin Cami, anëtar i bordit drejtues të Qendrës Shqiptare për Studime Orientale dhe pedagog në Universitetin e Durrësit (UAMD).

[2] Ky shkrim është botuar në revistën kulturore-shkencore për studime orientale “URA”, nr. 12-13, Tiranë 2014.